Echinacea (Jeżówka Purpurowa)
Echinacea purpurea, jeżówka purpurowa jest ziołem powszechnie wykorzystywanym w medycynie ludowej ze względu na wielokierunkowe spektrum działania. Zarówno ziele jak i korzeń tej rośliny stanowią główny składnik wielu roślinnych preparatów immunostymulujących. Wynika to z przypisywanej jeżówce zdolności wspierania naturalnej odporności organizmu. Istnieją również przesłanki przemawiające za działaniem przeciwzapalnym, przeciwgrzybiczym, przeciwwirusowowym oraz przeciwbakteryjnym ekstraktów z Echinacei. Warto jednak wspomnieć, że właściwości jeżówki wciąż pozostają tematem naukowych sporów. Istnieje wiele badań wskazujących na jej wysoki potencjał w leczeniu i profilaktyce chorób infekcyjnych, jak i testów wykazujących znikomy efekt terapeutyczny tego surowca zielarskiego.
Echinacea na odporność
Ziele i korzeń jeżówki stanowią bogate źródło wielu roślinnych związków aktywnych. Zawierają polisacharydy, polifenolokwasy, izobutyloamidy, flawonoidy, glikoproteiny, olejki eteryczne oraz poliacetyleny. Działanie immunostymulujące (wzmacniające odporność) związane jest prawdopodobnie z zawartymi w surowcu polisacharydami oraz izobutyloamidami. Związki te aktywują komórki układu odpornościowego. Wzmocnienie naturalnej odporności przebiega na drodze zwiększenia liczby leukocytów oraz nasilenia zdolności komórek odpornościowych do fagocytowania, czyli „pożerania” patogenów.
Związki te odpowiadają też za hamowanie wytwarzania mediatorów stanu zapalnego, dzięki czemu działają przeciwzapalnie. Seria badań in vivo przeprowadzonych na myszach laboratoryjnych potwierdziła zdolność polisacharydów zawartych w jeżówce do stymulowania odporności zwierząt na poziomie komórkowym. Zaobserwowane efekty dotyczyły nasilenia intensywności przemieszczania się komórek odpornościowych (neutrofili i makrofagów) do miejsca zakażenia oraz zdolności likwidowania przez nie patogenów [1,2].
Wykazano również zwiększenie wytwarzania czynnika martwicy nowotworów TNF oraz interleukin przez makrofagi. Dodatkowo zaobserwowano, że podanie substancji zawartych w Echinacei podnosi zdolność makrofagów do zwalczania komórek nowotworowych oraz chorobotwórczych drożdży Candida albicans [3]. Efekt immunostymulujący po podaniu oczyszczonej frakcji polisacharydów z jeżówki zaobserwowano również w przypadku myszy z obniżoną odpornością wywołaną przez podanie cyklofosfamidu lub cyklosporyny [3]. Badania te wskazują na to, że substancje zawarte w Echinacei mogą stymulować funkcje odpornościowe zarówno u organizmów zdrowych jak i tych z obniżoną odpornością [4].
Echinacea w infekcjach układu oddechowego
Profilaktyczne stosowanie Echinacei jest zasadne szczególnie w sezonie jesiennym i zimowym. Przyjmowanie zioła korzystnie wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, dzięki czemu wspiera organizm w walce z patogenami odpowiedzialnymi za sezonowe infekcje. Właściwości przeciwzapalne jeżówki pomagają natomiast w łagodzeniu bólu gardła i strun głosowych.
Dowody pochodzące z badań przedklinicznych (in vitro i na zwierzętach) potwierdzają korzystne działanie jeżówki w infekcjach górnych dróg oddechowych przypisywane jej w medycynie tradycyjnej. Część z przeprowadzonych testów klinicznych z udziałem pacjentów wykazało korzystny efekt podawania preparatów z Echinacei w zakresie zapobiegania oraz leczenia infekcji górnych dróg oddechowych. Jednakże, należy zwrócić uwagę na fakt, że obecnie dostępne dowody dotyczące skuteczności jeżówki w leczeniu sezonowych infekcji nie są jednoznaczne [5].
W jakich sytuacjach nie powinno się przyjmować echinacei?
Ze względu na działanie stymulujące układ odpornościowy zioło nie powinno być podawane
Przewlekłe infekcje wirusowe
Choroby układowe np. grużlica
Choroby autoimmunologiczne, takie jak stwardnienie rozsiane (MS), toczeń oraz reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
Aids/Hiv
Chemioterapia
Przeciwskazana w trakcie infekcji wirusowych o charakterze przewlekłym
Przeciwskazana w przypadku w chorób układowych, takich jak sarkoidoza oraz gruźlica
Echinacea może wywołać wzmożoną aktywację układu odpornościowego, co może nasilić objawy chorób autoimmunologicznych.
Odradzana pacjentom z nabytym niedoborem odporności (AIDS, zakażenie HIV).
Przeciwskazanie dla pacjentów w trakcie chemioterapii oraz chorych na BIAŁACZKĘ
Inne przeciwskazania
- Zioło nie jest zalecane do stosowania u osób chorujących na atopowe zapalenie skóry (AZS) – w tej grupie pacjentów możliwe są bardzo silne reakcje o charakterze alergicznym łącznie z zagrażającym życiu wstrząsem anafilaktycznym.
- Echinacea nie jest zalecanym ziołem dla dzieci przed 12 rokiem życia – podanie zioła u młodszych pacjentów powinno zostać skonsultowane z lekarzem.
- Preparatów opartych na jeżówce purpurowej nie powinny stosować osoby uczulone na tę roślinę lub z alergią na któryś z gatunków zaliczanych do Asteraceae, słonecznik, sałata czy też cykoria.
- Odradzane jest przyjmowanie Echnacei przez kobiety w ciąży ze względu na brak danych dotyczących wpływu zioła na płód.
Interakcje echinacei z lekami
Leki immunomodulujące oraz immunosupresyjne
Leki cytostatyczne
Leki przeciwwirusowe
Echinacei nie można łączyć z lekami immunomodulującymi oraz immunosupresyjnymi, ponieważ zioło te może obniżać ich skuteczność
Nie zaleca się łączenia Echinacei z lekami cytostatycznymi.
Echinacea w połączeniu z lekami przeciwwirusowymi może wywołać silne działania niepożądane takie jak bóle brzucha i mięśni.
Autor Sara Janowska, Doktor Nauk Farmaceutycznych
Piśmiennictwo
- Gaisbauer, M., Schleich, T., Stickl, H. A., & Wilczek, I. (1990). The effect of Echinacea purpurea Moench on phagocytosis in granulocytes measured by chemiluminescence. Arzneimittel-forschung, 40(5), 594-598. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2383303/
- Luettig, B., Steinmüller, C., Gifford, G. E., Wagner, H., & Lohmann-Matthes, M. L. (1989). Macrophage activation by the polysaccharide arabinogalactan isolated from plant cell cultures of Echinacea purpurea. JNCI: Journal of the National Cancer Institute, 81(9), 669-675. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2785214/
- Steinmüller, C., Roesler, J., Gröttrup, E., Franke, G., Wagner, H., & Lohmann-Matthes, M. L. (1993). Polysaccharides isolated from plant cell cultures of Echinacea purpurea enhance the resistance of immunosuppressed mice against systemic infections with Candida albicans and Listeria monocytogenes. International Journal of Immunopharmacology, 15(5), 605-614.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8375943/
- Percival, S. S. (2000). Use of Echinacea in medicine. Biochemical pharmacology, 60(2), 155-158. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10825459/
- Barnes, J., Anderson, L. A., Gibbons, S., & Phillipson, J. D. (2005). Echinacea species (Echinacea angustifolia (DC.) Hell., Echinacea pallida (Nutt.) Nutt., Echinacea purpurea (L.) Moench): a review of their chemistry, pharmacology and clinical properties. Journal of Pharmacy and Pharmacology, 57(8), 929-954. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16102249/